Świat okiem dziecka, czyli jak zmienia się widzenie od narodzin przez kolejne miesiące…

„Cała moc świata jest zawarta w oczach.”

Michael Wincott

Czy zastanawiałaś/eś się kiedyś jak i co widzi Twoje dziecko tuż po urodzeniu? A może interesuje Cię kiedy tak naprawdę ten ważny dla człowieka zmysł zaczyna się kształtować? Jeśli tak, to właśnie w tym wpisie znajdziesz (mam nadzieję) kilka ciekawych rzeczy dotyczących zmysłu wzroku. Tego kiedy i jak się kształtuje oraz jak zmienia się praca tego układu u Twojego maluszka wraz z jego wzrostem.

Kiedy zaczynają się tworzyć zaczątki układu widzenia?

Już w czwartym tygodniu życia zarodka, powstaje zalążek oka. W piątym tzw. kubki oczne różnicują się na siatkówkę i soczewkę. Pod koniec 7 tygodnia plamki, z których w późniejszym okresie powstaną oczy naszego malucha, zbliżają się ku sobie i ku przodowi i w ten właśnie sposób zaczynają przypominać oczy człowieka. W tym samym czasie tworzą się i zamykają powieki, aby ponownie mogły się otworzyć pod koniec drugiego trymestru ciąży. W 8 tygodniu z szypuły ocznej wyłaniają się młode włókna i zaczynają się tworzyć nerwy wzrokowe. Pod koniec pierwszego trymestru ciąży powstają też pierwsze połączenia synaptyczne z docierającymi do nich aksonami komórek zwojowych siatkówki. Drugi trymestr jest natomiast czasem intensywnego wzrostu kory wzrokowej. Badania pokazały, że dziecko najpierw zaczyna widzieć dzięki kanałowi „gdzie”(gdzie znajduje się coś co widzi ), a dopiero później dzięki kanałowi „co ” (czyli, co dokładnie widzi ).

W kilku zdaniach, na czym polega widzenie?

Zacznijmy od tego, że jest to proces bardzo złożony, dlatego w mózgu ośrodki odpowiedziane za wzrok zajmują bardzo dużą powierzchnię, większą niż inne zmysły.

Widzenie rozpoczyna się w oku, kiedy światło przechodzi przez rogówkę, skupia się w soczewce, a następnie pada na siatkówkę i w tym momencie rozpoczyna się podróż przez cały układ nerwowy. Jego zadaniem jest przełożenie informacji świetlnych na sygnały elektryczne, odzwierciedlające barwę i intensywność światła w każdym polu widzenia. Mózg musi zarówno odwzorować barwę i intensywność światła, ale także zinterpretować, co oczy właściwie widzą, gdzie się dany przedmiot znajduje, w jakim kierunku i z jaką prędkością może się poruszać oraz wiele innych szczegółów.

Tak właściwie, po co te wszystkie wstępne informacje o układzie wzroku… No właśnie po to, żeby sobie uzmysłowić, jak szybko w rozwoju prenatalnym(brzuchu u mamy) układ ten zaczyna powstawać, po drugie aby zrozumieć, jak skomplikowanym jest mechanizmem 🙂 Teraz przejdźmy już do rzeczy…

Kiedy noworodek pojawia się na świecie jego zmysł wzroku jest jeszcze bardzo niedoskonały. Widzi od samego początku, ale niezbyt dobrze. Światło przenika przez jego oczy, ale ani soczewki, ani mózg nie są w stanie zinterpretować niesionych przez nie informacji, w tak złożony sposób, aby odkryć większość przedmiotów, barw, kształtów. Maluszek nie może jeszcze dostosować ostrości wzroku, dlatego nie widzi szczegółów. Widzi dwuwymiarowo i obraz jest rozmazany. Ostrość widzenia jest słaba, co oznacza, że potrafi rozróżnić dwa przedmioty, tylko wtedy, kiedy znajdują się daleko od siebie. Jest ona 30 krotnie mniejsza niż normalna ostrość wzroku u osoby dorosłej. Poprawia się ona dość szybko w pierwszych 6 miesiącach życia, później nieco zwalnia, ale ciągle rośnie, aż do 5 roku życia. Wrażliwość na kontrast między światłem a ciemnością jest niewielka, dlatego zauważa tylko najwyraźniejsze desenie. Najbardziej zwiększa się ona w pierwszych dziesięciu tygodniach życia, potem rośnie nieco wolniej , aż do ukończenia 1 roku życia. Maluch może skupić wzrok na przedmiotach mniej więcej między 18 a 75 cm od jego twarzy, ale najbardziej optymalną dla niego odległością, która ułatwia mu patrzenie jest około 20 cm od oczu. Widzi pewne barwy, ale nie całe widmo. Czerwień i zieleń lepiej od błękitu. Dziwne u noworodka jest widzenie przestrzenne, ponieważ lepiej widzi to, co znajduje się na obwodzie jego pola widzenia. Wzrok noworodka silnie przyciąga to, co może zobaczyć: wyraźnie zarysowane przedmioty i desenie, czarno-białe wzory, zabawki o jaskrawych barwach i uśmiechnięte twarze. Uwagę do patrzenia przyciąga też ruch. Potrafi śledzić wolno poruszające się przedmioty, ale jego gałki oczne wykonują serię przerywanych ruchów, fiksując wzrok to na jednym, to na drugim punkcie i zwykle nie nadąża za przedmiotem, który stara się obserwować. Zdolność widzenia na tym etapie jest wystarczająca dla dostrzegania i uczenia się rozpoznawania twarzy osób bliskich. Kiedy maluch jest przy piersi jego oczy znajdują się w takiej odległości, że może maksymalnie skoncentrować się na twarzy mamy. Do drugiego miesiąca życia lepiej zawieszać wszystkie kolorowe zabawki z boku łóżeczka niż w górze.

W drugim miesiącu życia niemowlę, może śledzić przedmiot za pomocą płynnych ruchów gałek ocznych, czyli o wiele dokładniej. Przejawia również dziwne zachowanie, mające pewien związek z widzeniem peryferyjnym tzw. patrzenie przymusowe– dziecko może utkwić wzrok w jednym punkcie na długi czas. W tym czasie niemowlę odróżnia dosyć dobrze czerwień od zieleni, ale nadal ma problem z odróżnieniem przedmiotów , których barwę wychwytują receptory światła niebieskiego.

Między trzecim a szóstym miesiącem niemowlę potrafi już nie tylko śledzić poruszający się ze stałą prędkością przedmiot, ale nawet przewidywać, w którym znajdzie się miejscu. Na tym etapie wzrok zaczyna się skupiać nieco przed poruszającym się przedmiotem. Teraz dziecko wybiera gdzie i na co chce patrzeć. W trzecim miesiącu zdolność odróżniania barwy żółtej od niebieskiej, zaczyna dorównywać zdolności odróżniania czerwieni od zieleni.

Około 4 miesiąca życia pojawia się nadostrości , a wraz z nią dokonuje się skok w rozpoznawaniu szczegółów. Wtedy również dojrzewają obszary opracowujące informacje o barwach, dlatego dzieci w tym wieku zaczynają być szczególnie wrażliwe na kolory.

Maluchy badane pomiędzy 2 a 5 miesiącem życia, przechodzą od niemal absolutnego braku widzenia obuocznego do prawie takiej samej jak u dorosłych percepcji obuocznej w ciągu kilku tygodni. Średnio zdolność ta pojawia się w połowie 4 miesiąca życia.

Zdolności wzrokowe są bardzo plastyczne do drugiego roku życia, a w nieco mniejszym stopniu aż do ukończenia przez dziecko 8-9 lat. Wiemy, że o jakości naszego wzroku decydują w dużej mierze czynniki dziedziczne, jednak istnieje duże prawdopodobieństwo, że także doświadczenia z okresu niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa odgrywają ważną rolę w kształtowaniu się umiejętności obserwacji, widzenia przestrzennego, koordynacji ruchów gałki ocznej i ręki. Zatem im więcej dziecko widzi, im lepiej bodźce są dostosowane do jego zdolności na danym etapie rozwojowym, tym lepiej będzie sobie później radziło, z różnymi zadaniami, których wykonanie zależeć będzie od percepcji wzrokowej.

Jeśli chcielibyście jeszcze szerzej przeczytać i dowiedzieć się bardziej szczegółowych informacji odnośnie dojrzewania układu wzrokowego u dziecka pod kątem naukowym, zajrzyjcie do książki ” Co tam się dzieje? Jak rozwija się mózg i umysł w pierwszych pięciu latach życia” Lise Eliot. Na podstawie tej książki powstał dzisiejszy wpis 🙂

Do przeczytania,

Julia