„Istnieją dwa rodzaje dotyku, które pamięta się przez całe życie: pierwszy raz, kiedy ukochana osoba muśnie twoją dłoń, i ten, kiedy twoje nowo narodzone dziecko chwyci cię za palec. W obu przypadkach jesteście ze sobą związani już na wieczność.„
Alyson Richman
Niezaprzeczalna prawda jest taka, że większość dzieci uwielbia być trzymana na rękach, tulona, kołysana…Kiedy maluch przychodzi na świat jego zmysł dotyku nie jest jeszcze w pełni ukształtowany i musi przebyć długą drogę, zanim zacznie rozróżniać wszystkie rodzaje wrażeń dotykowych oraz posiądzie umiejętność określenia, gdzie dokładnie zostało dotknięte. Jednak dzięki rozwojowi układu czuciowego, odbiera ono wrażenia dotykowe lepiej, niż wzrokowe, słuchowe czy smakowe.
Odczuwanie dotyku składa się z czterech różnych zdolności czuciowych. Gdy dotykamy czegoś lub coś dotyka nas, mamy do czynienia z wrażeniem skórnym- powierzchniowym. W ten sposób odczuwamy, że nasza skóra ma kontakt z inną istota lub przedmiotem.
Kolejne jest odczuwanie temperatury, bólu i propriocepcja ( czucie głębokie- czucie pozycji i ruchów naszego ciała ). Dotyk, ciepło , zimno i ból zaczynają się w skórze poprzez działanie specjalnych receptorów wychwytujących poszczególne rodzaje bodźców.
Propriocepcja natomiast opiera się na informacjach dostarczanych przez receptory, które znajdują się w skórze, mięśniach i stawach, dzięki czemu pozwala mózgowi orientować się w jakiej pozycji znajdują się w danej chwili nasze kończyny.
Nasze ciała zostały tak zaprogramowane, aby w pewnych obszarach utworzyć więcej receptorów. Dlatego np. w koniuszkach palców, które muszą być bardziej wrażliwe, aby mogły wykonywać wszystkie subtelne i skomplikowane zadania znajduje się ich więcej. Z doświadczeń wynika, że w kształtowaniu się czucia dotyku, ważną rolę odgrywają wszystkie wrażenia dotykowe, których doświadcza dziecko w łonie matki. Podstawowa mapa ciała, o ile nie zostanie uszkodzona podczas narodzin, będzie się dalej rozwijać razem ze zdobywanymi przez nas doświadczeniami i umiejętnościami.
Jak i kiedy rozwija się wrażliwość na dotyk ?
Zmysł dotyku rozwija się jako pierwszy. Z badań wynika, że już 5,5 tygodnia po zapłodnieniu zarodek czuje, z czasem ta wrażliwość na dotyk rozszerza się w szybkim tempie na całe ciało. W 10 tygodniu obejmuje ona brodę, powieki i ręce oraz nogi. w 12 tygodniu na dotyk reaguje już prawie cała powierzchnia ciała. Jedyną powierzchnią niewrażliwą zostaje wierzch i tył główki z racji na ich późniejszy udział i odkształcanie się podczas porodu i przeciskania się przez kanał rodny matki.
Mimo, że płód bardzo wcześnie reaguje na dotyk, dalekie jest to od świadomego doznawania bodźców czuciowych przez osobę dorosłą. Wcześnie pojawiają się proste odruchy bezwarunkowe takie jak cofnięcie głowy czy kończyn pod wpływem dotyku. Natomiast w trzecim trymestrze ciąży, możliwe jest już powstanie bardziej złożonych reakcji bezwarunkowych, np. odwracanie przez dziecko główki z otwieraniem ust w stronę skąd poczuło lekkie muśnięcie policzka.
W drugiej połowie ciąży dziecko jest na tyle ruchliwe, wierci się i kopie, dotyka swojej twarzy i nóżek, obraca się, uderzając co chwilę w otaczające ściany macicy. W ten sposób dostarcza sobie mnóstwo bodźców somatosensorycznych.
Zmysł dotyku w chwili narodzin jest jeszcze daleki od dojrzałości. W dniu pierwszych urodzin dziecko, opracowuje informacje dotykowe czterokrotnie szybciej, niż w chwili narodzin. Szybkość ta podwoi się zanim dziecko skończy 6 lat i stanie się zbliżona do tej jaka występuje u dorosłego człowieka. Z upływem czasu dziecko coraz lepiej odczuwa i określa miejsca oraz siłę dotyku.
Co czują niemowlęta ?
Dzieci najlepiej czują ustami. Wrażliwość na dotyk rozwija się od strony głowy do czubków palców u stóp. Pierwszym obszarem największej wrażliwości są właśnie usta, które badają wszystko co maluch do nich wkłada. Niemowlęta nie tylko potrafią wykrywać ustami różne kształty, ale także tworzą sobie ich obrazy umysłowe, które pozwalają im połączyć wrażenia dotykowe ze wzrokowymi. Rączki noworodka, nie są tak czułe i i zdolne jak usta. Malutkie dzieci chwytają rączkami różne przedmioty, ale ostatecznie i tak dokładnie badają je ustami. W 10 tygodni po przyjściu na świat maluch potrafi już rozpoznawać dotykiem rączek przedmioty, ale dopiero mając mniej więcej półtora roku, będzie umiał rozróżniać przedmioty o bardzo delikatnych różnicach.
Niemowlęta słabo sobie radzą z dokładnym rozróżnianiem przedmiotów zarówno prawą jak i lewą ręką, jednak pod koniec drugiego roku życia radzą sobie z tym nieco lepiej lewą rączką. Do wykorzystywania informacji o kształtach i właściwościach przestrzennych, wykorzystujemy zwykle prawą półkulę mózgową czyli lewą rękę. Noworodki płci żeńskiej są zwykle bardziej wrażliwe na dotyk niż męskiej.
Wrażliwość na ból…
Noworodek ma zdolność odczuwania bólu. Razem z innymi rodzajami dotyku, ból jest jednym z bardziej dojrzałych doznań. Wrażliwość na ból pojawia się prawdopodobnie na początku trzeciego trymestru ciąży. Płacz wywołany bólem, jest silniejszy i ma wyższą tonację, niż ten wywołany głodem czy innymi nieprzyjemnymi doznaniami. Na twarzy pojawia się wtedy charakterystyczny grymas, ciałko się pręży , oddech i rytm serca przyspieszają.
Reakcja na ból w pierwszym roku życia zmieni się bardzo nieznacznie, za to bardzo poprawi się zdolność umiejscawiania bolesnych bodźców. U niemowląt, tak jak i u dorosłych wrażliwość na ból nie jest stała, ale zmienia się w zależności od stanu pobudzenia, głodu albo zmęczenia. Gdy niemowlęta są głodne, zmęczone , pobudzone, reagują na ból mocniej, niż gdy śpią lub są czymś zajęte. Reakcje niemowląt na ból zmniejsza przystawienie do piersi, branie na ręce, kołysanie, głaskanie i łaskotanie.
Chociaż dzieci bardzo wcześnie zaczynają odczuwać ból, brakuje im tak zwanego „psychologicznego” składnika bólu, czyli inaczej wiedzy o tym, że cierpią. Niemowlętom brakuje świadomej pamięci, a zatem nie będą mogły przypomnieć sobie przykrych doznań.
Umysł ma ogromny wpływ na nasze odczuwanie bólu. Zdolność przewidywania bolesnego doświadczenia pojawi się dopiero w okolicy drugiego roku życia ( to właśnie wtedy dzieci zaczynają płakać na widok strzykawki). Mimo, że niemowlęta, nie zapamiętują świadomie wrażenia bólu , powtarzające się doznania wywołujące ból, mogą wywrzeć na ich psychikę wpływ na poziomie podświadomym. Wrażenie bólowe mogą wpłynąć na dalszy rozwój wrażliwości i reakcji motorycznych na ból. Bolesne doświadczenia mogą ukształtować pewien wzór nieświadomego reagowania emocjonalnego.
Wrażliwość na temperaturę…
Noworodek nie potrafi regulować temperatury ciała tak dobrze jak jego rodzice. Nie radzi sobie zbyt dobrze z większymi skokami temperatury. Noworodki ze względu na mniejszą ilość tłuszczu, większy stosunek powierzchni ciała do masy, nie występowanie drżenia przy ochłodzeniu się czy brak obfitego wydzielania potu przy przegrzaniu, nie są w stanie utrzymać równowagi cieplnej w bardzo niskich oraz bardzo wysokich temperaturach. Mogą jednak reagować na zmienną temperaturę otoczenia poprzez zmianę aktywności. Gdy jest chłodno niemowlę częściej się budzi i więcej się rusza, kiedy jest mu ciepło śpi więcej, wyciągając rączki i nóżki , aby pozbyć się nadmiaru ciepła. Nawet jednodniowe noworodki potrafią odróżnić bodźce zimne od ciepłych. Około szóstego miesiąca życia niemowlę potrafi na podstawie temperatury odróżnić dwa przedmioty identyczne pod innymi względami. Zatem dość szybko wykorzystują temperaturę do odróżniania przedmiotów w otaczającym je świecie.
Co daje dotyk we wczesnym okresie rozwoju?
Zmysł dotyku zapewnia dużo lepszy dostęp do poznawania fascynującego świata, niż inne zmysły. Jest niezbędny dla prawidłowego rozwoju zdolności czuciowych i ruchowych dziecka, ale ma tez ogromny wpływ na rozwój fizyczny, samopoczucie, zdolności poznawcze, a nawet ogólne zdrowie, z powodu oddziaływania na układ odpornościowy.
Dotyk pełni ogromną rolę w rozwoju psychicznym. Kontakt przez dotyk jest tym co daje poczucie bezpieczeństwa, uspokaja i wiąże z matką. Ma też ogromne znaczenie w nawiązywaniu i podtrzymywaniu więzi społecznych.
Kontakt fizyczny jest zatem niezbędnym składnikiem prawidłowego rozwoju dziecka !!!
Masowanie noworodków i niemowląt ma zbawienny wpływ, przyspiesza rozwój samego zmysłu dotyku. Regularnie stosowany masaż wpływa korzystnie na rozwój zdolności poznawczych dzieci. Pożytki płynące z masażu nie kończą się na niemowlęctwie. Wpływa on korzystnie na stan zdrowia dzieci z różnymi schorzeniami. Dzieci, które są przez rodziców masowane codziennie odczuwają mniejszy niepokój i stres, mają lepszy nastrój, lepiej śpią i są bardziej uważne.
Dzieci rozkwitają dzięki dotykowi i kontaktowi fizycznemu z dorosłym, zwłaszcza w pierwszych miesiącach życia. Dzieci w wieku od jednego do trzech miesięcy, które są noszone w chustach zapewniając bliski kontakt rodzica przez kilka godzin dziennie, mniej płaczą niż inne. Ważny jest czas poświęcony na dotykanie dziecka, a nie do końca to czy jest masowane, noszone, głaskane czy huśtane.
Podsumowując najbardziej wartościowe, zwłaszcza w pierwszym okresie życia naszych pociech (od narodzin przez kolejne etapy) jest okazywanie bliskości, poprzez różne formy dotyku. Spędzanie czasu przytulając się skóra do skóry, noszenie w chuście czy nosidle ( w odpowiednim wieku), masowanie czy forma zabawy wspierającej rozwój ruchowy, to okazanie w najbardziej budujący sposób naszej miłości i czułości. Ma dobroczynny wpływ i na ciało i na psyche, dlatego nigdy o tym nie zapominajmy i nie szczędźmy sobie chwil bliskości z naszymi dziećmi. Powyższy wpis powstał na podstawie książki „Co tam się dzieje? Jak rozwija się mózg i umysł w pierwszych pięciu latach życia.” Lise Eliot.
Do przeczytania,
Julia
Dodaj komentarz